تحلیل و بررسی اوضاع عصر سلطان محمود غزنوی

حکومت محمود موجب رفاه و آسایش توده مردم نشد، جز علما و شیوخ و درباریان و متعلقانی که آلت بی اراده سیاست بودند و نظامیانی که در اثر غارتگریها و کشتار در هندوستان، ثروت هنگفتی بدست آوردند. اخذ مالیاتهای گزاف که به قول عتبی مردم را "همچون گوسفند پوست می کندند" موجب شد که اقتصاد مملکت سقوط کند و کشاورزان تقریبا از زراعت و تلاش دست بکشند و نبودن تامین اجتماعی و آسایش فکری باعث شد که کمترین تن به کار بدهند، مردم دچار قحطی و گرسنگی بودند، او برای شخصیت انسانی ارزش و مقامی قائل نبود. طبعی مستبد داشت . در بعضی مواقع تعصب بسیار نشان می داد و با شعارهای فریبنده، عده ای از مردم را بنام مجاهدین اسلام برای لشکرکشیهای غارتگرانه، دور خود جمع می کرد. غالبا غیر از آنچه که مربوط به شریعت می شد از خلیفه اطاعت نمی کرد. املاک اشراف عمده را مصادره و بر املاک شخصی خود می افزود. گاهی با بهانه های تمرد و نافرمانی آنان و گاهی اتهام "بد دینی" و "بی دینی" موجب تعدیهای وحشیانه او می شد. اینکه چرا ایران اسلامی در قرن چهارم و پنجم هجری ناگهان از اوج درخشش و شکوفایی علمی فرود آمد و قدرت خلاقانه و ابتکار خود را که می توانست با اقتباس اندیشه های خارجی و تطبیق آن با خصوصیات روحی و فکری و اخلاقی، خود روح تسامح گری را به منصه ظهور رساند از دست داد؟ چرا در اوقاتی که رستاخیز فکری و علمی ایران به ذروه اعتلای خود رسبده بود و نژاد ایرانی مقتدای فکری و علمی در کلیه رشته ها بشمار می آمد، ناگهان ایران دچار وقفه شد و برای مدتی طولانی درجا زد. به شهادت خود تاریخ، یکی از علل مهم آن این است که با آمدن ترکان دوره ای تازه در تاریخ ایران اسلامی آغاز می شود، دوره ای که ایران استقلال سیاسی خود را از دست می دهد و سیطره ترکان را می پذیرد و با پیدایی حکومت میلیتاریزه ترکان که ساختار نظامی، سیاسی آن متکب به ارتش و قوه قهریه بود، استبداد اجتماعی و اختناق فکری همراه با تعصب و تنگ نظری در مسابل دینی خودنمایی کرد. ما در این رهگذر تلاش کرده ایم 1 - هم مقوله مناسبات و ورود ترکان به ایران را در فرآیند تاریخی خودش ، از حرکتشان بسوی ماوراءالنهر و ایران نفوذ در دستگاه خلافت عباسی و قدرت یابی آنها را در دربار سامانی نشان دهیم. 2 - چگونگی روی کار آمدن محمود غزنوی و پیدایی این سلسله و نگاهی هم به توضاع این دوره و عملکرد و نتیجه سیاستهای این سلطان را مورد ارزیابی قرار داده باشیم.